Zeist verkennen! Wandelen langs erfgoed, geschiedenis en groen

Zeist heeft voor ieder wat wils. Midden op de Utrechtse Heuvelrug vind je deze mooie gemeente waar cultuur, historie en natuur samenkomen. Van het imposante Slot Zeist, een zendingshuis en een eeuwenoud azijnhuisje, tot een wijngaard midden in de stad. Én een verrassende beeldenroute die je het hele jaar door kunt lopen. In Slotstad Zeist valt altijd iets te ontdekken.

Ik fiets vaak door Zeist, want Zeist ligt midden op de Utrechtse Heuvelrug, dus het is een prachtige omgeving om te fietsen. Maar heb ik ooit echt de tijd genomen om de stad zelf te verkennen? Nee – en dat is zonde, want Zeist heeft zoveel te bieden. En daarom trek ik vandaag richting Zeist, om een mooie stadswandeling te maken, musea te bezoeken en op zoek te gaan naar de kunstwerken die verspreid door de stad te bewonderen zijn.

Slot Zeist

Neem alleen al Slot Zeist, waar ik erg benieuwd naar ben. Het statige slot werd tussen 1677 en 1686 gebouwd in opdracht van Willem Adriaan van Nassau, kleinzoon van Maurits van Oranje. Rondom het barokke slot liet hij een fraai Engels landschapspark aanleggen. In 1924 vertrok de laatste bewoner uit Slot Zeist en er was destijds zelfs sprake van dat het slot gesloopt zou worden. Gelukkig besloot de gemeente tot restauratie en bleef dit culturele icoon behouden.

De expositieruimte van het slot is altijd gratis toegankelijk. Hier zie en lees je meer over de geschiedenis, architectuur en bewoners van het Slot. Wie meer wil zien, kan een rondleiding boeken bij Gilde Zeist. Gidsen nemen je dan mee door rijkversierde stijlzalen, met plafondschilderingen, muurschilderingen en kroonluchters die de grandeur van weleer laten herleven. Je kijkt gegarandeerd je ogen uit.

Na een bezoek aan het slot steek ik het plein over en strijk neer in de Oranjerie van het slot. Met een drankje in de hand blader ik door het boekje van de beeldenroute, mijn leidraad voor de rest van de dag.

Beeldenroute Zeist

De Beeldenroute Zeist voert langs maar liefst 48 kunstwerken: het is een tentoonstelling in de openlucht. Van moderne sculpturen tot klassieke beelden, je komt ze allemaal tegen. De kunstwerken staan verspreid door de stad én in het groene landschapspark van het slot, dat vrij toegankelijk is en sowieso een aanrader voor wie Zeist bezoekt.

Om de 2 jaar verandert de samenstelling van de route, waardoor elke wandeling weer een nieuwe ontdekkingstocht wordt. Al wandelend lees ik in het informatieboekje meer over de kunstenaars en hun werk. Het routeboekje is overigens af te halen op het gemeentehuis, en onder andere bij Slot Zeist, Figi, Hernhuttersmuseum en het Beauforthuis.

Het Hernhutter Huis

Speurend naar kleurrijke kunstwerken verken ik de omgeving van het slot, en al snel stuit ik op de volgende tussenstop van mijn stadswandeling. Het Hernhutter Huis is een prachtig Rijksmonument met een klein museum over de Hernhutters. Hier leer ik over het Hernhutter Zendingsgenootschap, dat in de 18e eeuw vanuit het huidige Tsjechië en Saksen ook in Zeist neerstreek.

Vanwege de godsdienstige verdraagzaamheid en de nuttige handelsrelaties, vonden ze Nederland een goede bestemming. De kolonie kreeg zelfs toestemming van de slotheer om vlak vóór zijn slot huizen te bouwen. Zo ontstonden het Broeder- en Zusterplein en het kerkgebouw uit 1768, die je nog steeds kunt bezoeken. In de tentoonstellingszalen van het Hernhutter Huis kom je dichter bij het dagelijks leven van de Hernhutters: hun onderwijs, muziek en hun zendingswerk in met name Suriname. Ik zie oude foto’s, prenten, gezangboeken en voorwerpen die dit verleden tot leven brengen.

Azijnmakerij de Ster

Met zijn felrode voordeur en dito luiken valt het volgende monument dat ik bezoek goed op: een voormalige azijnfabriek, beter bekend als het Azijnhuisje. In 1870 werd hier begonnen met het maken van azijn, die vooral bedoeld was voor het conserveren en inleggen van groenten en andere voedingswaren. De eigenaar van Proeverij de Azijnmakerij, die hier in 2016 de deuren opende, weet er volop over te vertellen.

Hij wijst op oude details in het interieur: de vloeren, oude azijnflessen die op een kast staan en sporen van het vroegere productieproces. De eigenaar gaat weer aan het werk – de gasten voor de lunch zijn hier inmiddels gearriveerd – maar hij weet nog snel te vertellen dat je ook kunt overnachten in de b&b boven de azijnmakerij. Dat houd ik in gedachten, want in een mooi monumentaal pand overnachten en uit eten gaan in de Proeverij, dat klinkt niet verkeerd.

Wijngaard Hoog Beek en Royen

Mijn volgende stop is voor mij écht een grote verrassing. Want wie mij had verteld dat Zeist een eigen wijngaard heeft, had ik niet geloofd. Maar toch. Achter het statige witte landhuis Hoog Beek en Royen ontdek ik rijen druivenranken binnen eeuwenoude muren. De Johanniter en de Souvignier Gris, zo wordt me verteld. Het voelt bijna alsof ik in Frankrijk ben.

De Wijngaard Hoog Beek en Royen werd iets meer dan 10 jaar geleden aangelegd door de Rotary Club Zeist als project om geld in te zamelen voor lokale goede doelen. En – dit is heel bijzonder – al na het eerste jaar was er een prima wijnoogst. Inmiddels zorgen vrijwilligers voor het onderhoud en de oogst. Zij vertellen bezoekers graag over de druivensoorten én over de rijke cultuurhistorie van het landgoed waarvan de wijngaard deel uit maakt. Op vrijdag- en zaterdagochtend kun je altijd een kijkje nemen in de wijngaard en meteen een fles wijn kopen om mee te nemen naar huis.

Ook bijzonder: in het park staat een vuurtoren. Zeist aan Zee? Want hoewel we hemelsbreed zo’n 70 kilometer van de zee af zijn, waarschuwt de vuurtoren voor het effect van de stijgende zeespiegel. Zonder duinen en dijken dringt de Noordzee namelijk tot hier in Nederland door.

Zilverkamer

Op weg terug naar het slot passeer ik de voormalige zilverfabriek Gerritsen & Van Kempen. Ik moet zeggen, Zeist blijft me verrassen. De stad blijkt namelijk ook nog eens een mooie zilverhistorie te hebben. De zilverindustrie was lange tijd de belangrijkste werkgever in Zeist. Lange tijd was de zilverindustrie de belangrijkste werkgever in Zeist. Hier werden bestek, reliëfs en andere gebruiksvoorwerpen van hoge kwaliteit vervaardigd.

Als ik naar buiten loop werp ik nog een blik op het pand. Het fabriekspand uit 1931 is ontworpen door de broers Stuivinga volgens de principes van de Amsterdamse School. In de gevel ontdek ik reliëfs met gereedschappen uit de fabriek – een subtiel eerbetoon aan het vakmanschap van toen.

Zeist. De open slotstad

Een ding is zeker: Zeist heeft mij verrast. Van de grandeur van Slot Zeist tot het kleine Hernhutter Huis, van het Azijnhuisje tot de wijngaard midden in de stad. Tel daar de beeldenroute bij op, en je ontdekt een stad vol verborgen verhalen en bijzondere plekken.

De stad onthult steeds weer een nieuw geheim. De volgende keer dat ik door Zeist fiets, knijp ik in de remmen – op zoek naar nóg meer verrassingen.

Wil je zelf Zeist verkennen? Kijk dan eens op deopenslotstad.nl, een mooi startpunt voor je bezoek. Hier lees je over alle culturele activiteiten en bezienswaardigheden in Zeist en omgeving.

Goed om te weten: ik bezocht Zeist op uitnodiging.